NHỮNG ĐIỀU CẦN BIẾT VỀ PHÒNG CHỐNG BỆNH TĂNG HUYẾT ÁP
Tăng huyết áp (THA) là khi huyết áp tâm thu (huyết áp tối đa, số trên) ≥ 140 mmHg và/ hoặc huyết áp tâm trương (tối thiểu, số dưới) ≥ 90 mmHg (theo WHO).
Tăng huyết áp là một bệnh lý tim mạch thường gặp trong cộng đồng, thuộc nhóm bệnh không lây nhiễm. THA rất hay gặp cứ 05 người từ 18 tuổi trở lên thì có 01 người bị THA (18,9%, theo điều tra STEPS năm 2015).
THA là yếu tố nguy cơ tim mạch quan trọng nhất, là yếu tố nguy cơ của nhiều bệnh lý: Bệnh mạch máu não, bệnh động mạch vành, suy tim, suy thận, bệnh mạch máu ngoại biên... THA do nhiều nguyên nhân gây ra như: yếu tố môi trường (ít hoạt động thể lực, stress, béo phì, tuổi, ăn mặn, bia rượu), yếu tố di truyền, yếu tố chủng tộc và giới tính.
THA tiến triển thầm lặng nhưng rất nguy hiểm nên gọi “THA là kẻ giết người thầm lặng”.
Đo huyết áp thường xuyên là phương pháp duy nhất để phát hiện có bị tăng huyết áp hay không. THA cần được phát hiện sớm và điều trị sớm nhằm ngăn chặn các biến chứng có thể xảy ra, giảm gánh nặng bệnh tật cũng như tỷ lệ tử vong tại cộng đồng.
Theo tổ chức y tế thế giới thì người bệnh và gia đình cần biết và thực hiện những việc sau:
1. Tích cực thay đổi lối sống:
a) Chế độ ăn hợp lý:
- Giảm ăn mặn, đảm bảo đủ kali và các yếu tố vi lượng;
- Tăng cường rau xanh, quả tươi, nhiều màu sắc, ưu tiên các loại hạt thô, dầu thực vật;
- Hạn chế thức ăn nhiều cholesterol và axít béo no; cân đối dầu thực vật và mỡ động vật;
- Hạn chế thức ăn chế biến sẵn, đồ uống ngọt có gas;
b) Duy trì cân nặng lý tưởng: BMI 18,5 đến 22,9 kg/m2; vòng bụng < 90cm (nam) và < 80cm (nữ);
c) Hạn chế tối đa uống rượu, bia, nếu uống thì số lượng ≤ 2 cốc/ngày (nam) hoặc ≤ 1 cốc/ngày (nữ) và tổng phải ≤ 10 cốc/tuần (nam) hoặc ≤ 5 cốc/tuần (nữ). Không uống rượu nhiều cùng một lúc;
d) Ngừng hoàn toàn việc hút thuốc lá hoặc thuốc lào kể cả các dạng khác như hút thuốc lá điện tử, nhai, ăn... cũng như tránh xa môi trường có khói thuốc;
e) Tăng cường hoạt động thể lực: ≥ 150 phút/tuần (ít nhất là ở mức độ vừa phải, 30-60 phút/ngày, kết hợp các bài tập cơ tĩnh và động);
f) Tránh lo âu, căng thẳng; cần có thời gian thư giãn, nghỉ ngơi hợp lý, tránh bị lạnh đột ngột.
2. Tuân thủ điều trị, không tự ý bỏ thuốc hoặc giảm liều khi không có chỉ định của Bác sỹ.
Trong chế độ ăn uống chúng ta đặc biệt chú ý đến vấn đề giảm muối: mỗi người chỉ nên ăn dưới 5g muối/ngày, trẻ em ăn ít hơn. Người mắc bệnh (tim mạch, THA, thận) ăn theo hướng dẫn của CBYT (theo WHO).
Ở Việt nam có thói quen tiêu thụ muối cao, theo điều tra STEPS 2015 thì mức tiêu thụ muối của một người là 9,4g/ngày (gần gấp 2-3 lần so với khuyến cáo), khoảng 90% ăn trên 5g muối/ngày.
Muối bao gồm: Muối, bột canh, bột ngọt, nước mắm, nước tương, mì chính.
Cứ 5 gam muối tương đương với: 2,5 thìa nước mắm; hoặc 1,5 thìa bột canh; hoặc 2 thìa hạt nêm. Hằng ngày chúng ta cung cấp muối trong bữa ăn như sau: Muối được cho vào thực phẩm trong quá trình sơ chế, tẩm ướp, nấu và chấm khi ăn: 70-80%; Muối trong thực phẩm chế biến sẵn: 10-20%; Muối trong thực phẩm tự nhiên: 10%.
Giảm muối bằng cách:
- Cho bớt muối (mắm và các gia vị mặn khác, kể cả mì chính) khi chế biến thức ăn: Nên nấu ăn tại nhà để kiểm soát lượng muối sử dụng; hãy giảm dần lượng muối và gia vị chứa nhiều muối cho đến khi giảm một nửa; nếm thức ăn trước khi cho thêm mắm, muối; không nên cho muối, gia vị vào nước luộc rau. Sử dụng thêm các gia vị khác như tiêu, ớt, chanh để ăn ngon mà không cần dùng nhiều muối.
- Chấm nhẹ tay: Bỏ/giảm việc để muối và gia vị mặn trên bàn ăn (Hạn chế để nước mắm, nước tương, gia vị trên mâm; pha loãng nước chấm; bỏ thói quen chấm ngập thức ăn; không nên chấm các thức ăn đã mặn và muối, nước mắm; không nên chấm trái cây với muối và gia vị).
- Giảm ngay đồ mặn: Khi mua thực phẩm, chế biến và khi ăn, hãy giảm một nửa lượng thực phẩm chứa nhiều muối, đọc hàm lượng muối trên nhãn thực phẩm trước khi mua, tăng cường thực phẩm tươi. (Hạn chế ăn các thực phẩm mặn như dưa/cà muối; cá muối; thức ăn nhanh, thực phẩm chế biến sẵn chứa nhiều muối như giò chả, mỳ ăn liền, bánh mỳ, bim bim..).
Giảm muối giúp đưa huyết áp về mức lý tưởng do vậy mọi người đều nên thực hiện ăn giảm muối.
Người mắc bệnh tim – mạch, đái tháo đường cần tuân thủ nghiêm ngặt hơn chế độ ăn giảm muối.
BS. Lê Thị Thanh Thắm (Khoa phòng chống Bệnh không lây nhiễm)