Giảm lây truyền HIV từ mẹ sang con: Việt Nam đạt nhiều tiến bộ nhưng vẫn còn thách thức

Giảm lây truyền HIV từ mẹ sang con: Việt Nam đạt nhiều tiến bộ nhưng vẫn còn thách thức

Theo Tổ chức Y tế Thế giới, HIV và viêm gan B có thể lây truyền từ mẹ sang con, gây nhiều hệ lụy nghiêm trọng. Tại Việt Nam, nhờ chẩn đoán sớm và điều trị ARV, nguy cơ này đã giảm mạnh, song để đạt chuẩn quốc tế vẫn còn không ít rào cản cần vượt qua.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới, phần lớn trẻ nhiễm HIV là do lây truyền từ mẹ trong thai kỳ, lúc chuyển dạ hoặc trong thời gian cho con bú. Nếu không được điều trị, nguy cơ lây truyền rất cao. Tuy nhiên, khi người mẹ được chẩn đoán sớm và điều trị ARV đầy đủ, tỷ lệ lây truyền có thể giảm xuống chỉ còn từ 2–6%, thậm chí bằng 0%. HIV và viêm gan B là hai bệnh lý nguy hiểm, không chỉ làm suy giảm miễn dịch mà còn khiến trẻ chậm phát triển, sinh non, nhẹ cân, thậm chí tử vong.

Theo báo cáo của UNAIDS, năm 2024, tỷ lệ lưu hành HIV trong nhóm phụ nữ từ 15–49 tuổi tại Việt Nam ước tính khoảng 0,3%. Cũng trong năm này, tỷ lệ phụ nữ mang thai nhiễm HIV được điều trị ARV đạt 85%, tăng đáng kể so với mức 76% của năm 2022. Dù vậy, ước tính tỷ lệ lây truyền HIV từ mẹ sang con vào năm 2022 vẫn ở mức 12,7%.

Trong năm 2024, WHO đã phối hợp với Quỹ Toàn cầu và Bộ Y tế triển khai đánh giá chương trình dự phòng lây truyền từ mẹ sang con đối với ba bệnh: HIV, viêm gan B và giang mai. Kết quả cho thấy, dù đạt được những tiến bộ nhất định, chương trình vẫn đối mặt nhiều thách thức. Một trong những khó khăn lớn là tỷ lệ bao phủ dịch vụ còn thấp. Nhiều phụ nữ mang thai chưa tiếp cận được các dịch vụ xét nghiệm và điều trị do thiếu sinh phẩm, hạn chế về tài chính hoặc sống ở khu vực khó khăn. Không ít trường hợp xét nghiệm HIV được thực hiện muộn, khiến việc điều trị ARV không kịp thời và làm tăng nguy cơ lây truyền sang con. Lây truyền HIV từ mẹ sang con có thể xảy ra ở ba giai đoạn. Trong thời kỳ mang thai, tỷ lệ lây khoảng 5–30% tùy nghiên cứu; khi chuyển dạ, nguy cơ cao nhất, chiếm 50–60%; còn trong giai đoạn cho con bú, tỷ lệ khoảng 10–15%.

Thực tế cho thấy, tỷ lệ phụ nữ mang thai được xét nghiệm HIV tại Việt Nam chỉ đạt khoảng 50–60%, tùy từng năm. Ở các thành phố lớn, phụ nữ thường được xét nghiệm sớm, đặc biệt trong ba tháng đầu thai kỳ. Tuy nhiên, tại nhiều vùng nông thôn, miền núi, việc xét nghiệm còn bị bỏ sót, thậm chí chỉ được thực hiện khi sản phụ vào viện sinh con, dẫn đến phát hiện muộn và tăng nguy cơ lây truyền.

Sau sinh, nếu người mẹ không được điều trị ARV mà cho con bú, nguy cơ lây nhiễm cho trẻ khoảng 10–15%, đặc biệt khi núm vú bị tổn thương. Ngược lại, nếu người mẹ được điều trị ARV đầy đủ, tải lượng virus giảm xuống mức rất thấp hoặc dưới ngưỡng phát hiện, nguy cơ lây truyền khi cho con bú có thể dưới 1%, thậm chí bằng 0%.

Các chuyên gia nhận định, để tiến tới mục tiêu loại trừ lây truyền HIV từ mẹ sang con, Việt Nam cần mở rộng hơn nữa độ bao phủ xét nghiệm sớm, đảm bảo nguồn lực cho điều trị ARV và tăng cường tiếp cận dịch vụ y tế cho phụ nữ mang thai ở mọi vùng miền. Chỉ khi những rào cản này được tháo gỡ, mục tiêu bảo vệ thế hệ tương lai khỏi HIV mới có thể trở thành hiện thực.

 Thái Tuyền (CDC Lâm Đồng). Nguồn: Báo sức khỏe&Đời sống