ĐIỀU LỆ Y TẾ QUỐC TẾ VÀ CHƯƠNG TRÌNH AN NINH Y TẾ TOÀN CẦU TẠI VIỆT NAM ĐẨY LÙI SỰ ĐE DỌA CỦA CÁC BỆNH TRUYỀN NHIỄM

ĐIỀU LỆ Y TẾ QUỐC TẾ

và chương trình An ninh y Tế toàn cầu tại Việt Nam

đẩy lùi sự đe dọa của các bệnh truyền nhiễm

Bên cạnh sự phát triển về kinh tế - xã hội, song song sức khỏe luôn là vấn đề được chú trọng hàng đầu. Dịch bệnh vẫn là nỗi lo thường trực trên toàn cầu. Thời gian qua, thế giới luôn ở trong tình trạng dịch này chưa qua, dịch khác đã tới đó là sự mất an ninh về sức khỏe có tính khu vực hoặc toàn cầu liên quan tới các bệnh dịch truyền nhiễm trong những thập kỷ vừa qua, nổi bật như: Đại dịch nhiễm HIV/AIDS (từ 1981 đến nay); Dịch bệnh viêm đường hô hấp cấp tính nguy hiểm (SARS) năm 2002; Dịch cúm A/H5N1 trên gia cầm có lây sang người từ 2003; đại dịch Covid-19 năm 2020… Nguy cơ xuất hiện, lan truyền của nhiều chủng vi rút gây tử vong cao như Nipah, Marburg, Ebola, sốt Tây sông Nin, SARS-CoV-2…, Tổ chức Y tế thế giới (TCYTTG) đã khởi xướng xây dựng, hoàn thiện văn bản chiến lược có tính toàn cầu, gọi là Điều lệ Y tế quốc tế (International Health Regulations -IHR). Văn bản này tiếp nối tinh thần của Điều lệ Y tế quốc tế năm 1969 tuy nhiên đã có những thay đổi rất cơ bản về cách đánh giá tình hình, thống nhất các khái niệm tình trạng khẩn cấp về sức khỏe cũng như các biện pháp hành động có tính toàn cầu. Văn bản có phạm vi nội dung bao phủ toàn diện và đòi hỏi hành động có tính nhất quán chung cho mọi quốc gia, mọi vùng lãnh thổ. Có 194 quốc gia và vùng lãnh thổ đã ký cam kết thực hiện IHR. Có thể tiếp cận nội dung tại cổng http://www.who.int/topics/international_health;  hoặc sách “Điều lệ Y tế quốc tế” do Bộ Y tế biên dịch và phát hành (Hà Nội, 2005).

Điều lệ Y tế quốc tế (IHR,2005) là một văn bản pháp lý quốc tế được thông qua tại Đại Hội đồng Tổ chức Y tế thế giới lần thứ 58, một khung pháp lý phạm vi quốc tế nhằm đảm bảo an ninh về y tế, dựa trên cam kết tham gia giữa các quốc gia thành viên của WHO trong quá trình đảm bảo an ninh y tế toàn cầu, với các mục tiêu: Ngăn ngừa sự lây lan của dịch bệnh trên phạm vi quốc tế; Quy định các biện pháp ứng phó về vấn đề y tế công cộng đe dọa sức khỏe cộng đồng; Tránh những trở ngại không cần thiết với lưu thông quốc tế và có hiệu lực từ ngày 15/6/2007 đối với tất cả các quốc gia thành viên trong đó có Việt Nam.

Theo yêu cầu của IHR, năng lực cửa khẩu cơ bản gồm:

- Các năng lực thường xuyên sẵn có tại cửa khẩu: Sẵn sàng về cơ sở vật chất, trang thiết bị và nhân lực có đủ khả năng kiểm tra, giám sát các đối tượng phải kiểm dịch y tế; Sẵn sàng các dịch vụ y tế để giám sát, phát hiện và xử lý y tế đối với các đối tượng kiểm dịch tại cửa khẩu; Sẵn sàng trang thiết bị cần thiết để vận chuyển hành khách bị bệnh hoặc nghi ngờ mắc bệnh truyền nhiễm.

- Các năng lực ứng phó với các sự kiện khẩn cấp về y tế công cộng gây quan ngại cho cộng đồng quốc tế: Thực hiện các hoạt động giám sát tại cửa khẩu đối với hành khách xuất, nhập cảnh; Bố trí khu vực tại cửa khẩu; Áp dụng các biện pháp xử lý y tế tại khu vực cửa khẩu

Chương trình An ninh y tế toàn cầu

Trong tình hình hiện nay, sự xuất hiện và lây lan một cách không giới hạn của các tác nhân sinh vật mới; sự toàn cầu hoá du lịch và cung cấp thực phẩm ở mức độ cao; sự gia tăng của các tác nhân kháng thuốc và hóa chất; sự gia tăng ảnh hưởng của sinh học phân tử và nguy cơ tạo ra những biến chủng cùng việc phóng thích các tác nhân có chủ đích hoặc do thiếu quan tâm và vấn đề khủng bố. Sự xuất hiện gần đây của vi rút cúm A/H7N9 và vi rút Corona gây hội chứng hô hấp ở Trung Đông (MERS-CoV) là một mối đe dọa toàn cầu. Trong bối cảnh sự giao thương quốc tế rất lớn có tính bùng nổ với hàng tỷ người đi du lịch và thực hiện thương vụ, thêm đó là những cảnh báo về sự xuất hiện của nguy cơ dịch bệnh mới, dịch bệnh mới nổi lên, tái xuất hiện và những mối nguy về vệ sinh môi trường, an toàn thực phẩm, biến đổi khí hậu; biến đổi gen di truyền của nhiều chủng vi sinh kháng thuốc trong bệnh viện và ở cộng đồng… thì việc bảo đảm an ninh sức khỏe toàn cầu nhìn từ góc độ dịch bệnh truyền nhiễm, ngày càng trở nên quan trọng và cấp thiết.

Nhằm tiến tới một thế giới an toàn hơn với các nguy cơ do bệnh truyền nhiễm gây ra, ngăn ngừa và giảm thiểu những tác động của bệnh dịch nguy hiểm, phát hiện sớm dịch bệnh, minh bạch thông tin và chia sẻ với cộng đồng quốc tế nhằm đáp ứng có hiệu quả với các dịch bệnh trên người và động vật thông qua thúc đẩy việc thực thi các nội dung cơ bản của IHR (2005), coi việc đẩy mạnh an ninh y tế toàn cầu như là một vấn đề ưu tiên quốc tế. Cần có một động lực thúc đẩy hiệu quả, đủ mạnh và có sức lan tỏa toàn cầu. Đó chính là lý do Hoa kỳ, với sự ủng hộ và hậu thuẫn của TCYTTG, đã xây dựng Chương trình an ninh y tế toàn cầu. Hiện tại có trên 20 nước đăng ký tham gia chương trình này, trong đó có Việt Nam.

Tại Việt Nam, việc thực hiện Điều lệ Y tế quốc tế (2005) ra sao?

Ngày 27/10/2006, Bộ Y tế đã ban hành Quyết định số 4320/QĐ-BYT về việc thành lập Cơ quan Đầu mối quốc gia thực hiện ĐLYTQT và Quyết định số 772/QĐ-BYT ngày 08/3/2017 về việc thành lập Nhóm công tác kỹ thuật thực hiện ĐLYTQT. Theo đó, thường trực Cơ quan Đầu mối đặt tại Cục Y tế dự phòng. Cơ quan Đầu mối quốc gia thực hiện ĐLYTQT có nhiệm vụ giúp Bộ trưởng Bộ Y tế chia sẻ và cập nhật thông tin với Cơ quan đầu mối ĐLYTQT của WHO và các quốc gia khác về tình hình dịch bệnh và các sự kiện YTCC gây quan ngại quốc tế. Đồng thời tham mưu cho Bộ trưởng Bộ Y tế các biện pháp phối hợp đồng bộ, chặt chẽ và có hiệu quả với các bộ, ngành liên quan, WHO và các tổ chức quốc tế khác. Trong đó, chú trọng tới việc chia sẻ, cập nhật thông tin, tăng cường trách nhiệm giám sát và báo cáo dịch bệnh và các sự kiện YTCC giữa các bộ, ngành, đơn vị liên quan.

Việt Nam hưởng lợi gì từ Chương trình An ninh y tế toàn cầu?

Việc tham gia Chương trình An ninh y tế toàn cầu sẽ giúp Việt Nam tăng cường hơn nữa năng lực giám sát, phát hiện sớm và xử lý can thiệp nhằm giảm thiểu tác động của dịch bệnh đối với kinh tế và sức khỏe người dân, đồng thời nâng cao vai trò của Việt Nam với cộng đồng thế giới. Trước mắt việc triển khai các hoạt động của Chương trình tại Việt Nam trong năm 2013-2014 sẽ giúp Việt Nam tiếp cận với các công nghệ hiện đại, phương thức phòng chống dịch tiên tiến, tiếp nhận và chia sẻ thông tin kịp thời về tình hình dịch bệnh trên toàn cầu, đồng thời là tiền đề cho việc mở rộng các hoạt động hợp tác tiếp theo của nước ta với cộng đồng quốc tế. Thông qua Chương trình An ninh Y tế toàn cầu, Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa bệnh tật Hoa Kỳ (US-CDC) đã hỗ trợ Bộ Y tế nâng cao năng lực xét nghiệm các bệnh dịch nguy hiểm mới nổi tại Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương và Viện Pasteur TP. Hồ Chí Minh. Đến nay hai Viện đã có thể xét nghiệm phát hiện vi rút cúm A/H7N9 và vi rút MERS-CoV, xây dựng Văn phòng đáp ứng phòng chống dịch bệnh của Bộ Y tế (EOC). Đây sẽ là đơn vị đầu mối chia sẻ thông tin và phối hợp chặt chẽ với các đơn vị liên quan thuộc các Bộ, ngành và các Tổ chức quốc tế cùng xử lý các vấn đề y tế công cộng ảnh hưởng đến sức khỏe con người tại Việt Nam như bão lụt, thiên tai, thảm họa cũng như dịch bệnh truyền nhiễm. Cùng với việc hỗ trợ trong giám sát dịch, các Tổ chức quốc tế WHO, FAO, OIE cũng thường xuyên tổ chức các hội thảo chia sẻ thông tin và cung cấp cho Việt Nam những khuyến cáo phòng chống dịch bệnh tại cửa khẩu và nội địa phù hợp với thực tế tại Việt Nam và cộng đồng quốc tế.

Trên thế giới, các quốc gia đều thực hiện IHR theo yêu cầu của Tổ chức Y tế thế giới, trong đó kiểm dịch y tế quốc tế là nội dung bắt buộc thực hiện. Các quốc gia có mô hình tổ chức và hoạt động kiểm dịch y tế khác nhau, song về cơ bản đều có mục đích chung là giám sát và kiểm soát chặt chẽ các đối tượng kiểm dịch y tế khi qua biên giới (bao gồm: người, phương tiện, hàng hóa) để phát hiện và ngăn chặn lây lan các dịch bệnh truyền nhiễm nguy hiểm.

Kiểm dịch y tế là một phần quan trọng trong dự phòng và kiểm soát dịch bệnh trên phạm vi toàn cầu. Các hoạt động kiểm dịch y tế nhằm mục đích chung là bảo vệ một cộng đồng dân cư nhất định tránh bị lây nhiễm bởi các bệnh  dịch  truyền  nhiễm được lan truyền từ nơi khác đến, các hoạt động này do một cơ quan, tổ chức thực hiện dựa trên các quy định, luật pháp của quốc gia đó. Tổ chức Y tế thế giới đã đưa ra khái niệm về kiểm dịch y tế (Health Quarantine) như sau: “Kiểm dịch y tế là việc kiểm tra y tế để phát hiện các bệnh phải kiểm dịch và để giám sát các bệnh truyền nhiễm đối với người, các phương tiện vận tải khi nhập cảnh, xuất cảnh, những hành lý, hàng hóa, bưu phẩm, bưu kiện khi nhập khẩu, xuất khẩu phù hợp với các quy định của Điều lệ quốc tế về kiểm dịch y tế biên giới”. Trong bối cảnh các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm mới nổi và tái nổi xuất hiện tại nhiều nơi trên thế giới, nhiều quốc gia đã tăng cường các hoạt động kiểm dịch y tế nhằm kiểm soát và ngăn chặn dịch bệnh truyền nhiễm xâm nhập từ nước ngoài. Đối tượng của kiểm dịch y tế rất đa dạng và phức tạp bao gồm người, phương tiện vận chuyển xuất nhập cảnh, hàng hóa xuất nhập khẩu đòi hỏi có sự phối hợp liên ngành chặt chẽ. Vai trò của kiểm dịch y quốc tế ngày càng trở nên quan trọng và là một phần không thể thiếu của hệ thống giám sát và phòng chống bệnh dịch truyền nhiễm quốc gia nhất là trong bối cảnh bệnh dịch truyền như hiện nay.

Hoạt động kiểm dịch y tế tại Lâm Đồng

Tại Lâm Đồng, Cảng hàng không Liên Khương tiếp nhận các chuyến bay quốc tế từ tháng 12/2016, các chuyến bay đến từ quốc gia như: Singapore, Trung Quốc, Thái Lan, Hàn Quốc, Malaysia.

Ngày 23/6/2024, Bộ Giao thông vận tải công bố quyết định chuyển Cảng hàng không Liên Khương thành Cảng hàng không quốc tế Liên Khương. Đây là sự kiện trọng đại đánh dấu một bước phát triển mới cho ngành giao thông vận tải của tỉnh Lâm Đồng và khu vực Tây Nguyên.

Nhiệm vụ kiểm dịch y tế tại Cảng hàng không quốc tế Liên Khương được duy trì từ năm 2016 cho đến nay (riêng năm 2021 gián đoạn do dịch Covid-19). Trong công tác kiểm dịch tại cửa khẩu, tỷ lệ hành khách nhập cảnh được giám sát y tế đạt 100% (375.211 lượt khách nhập cảnh được giám sát thân nhiệt), đạt chỉ tiêu ngành giao. Số chuyến bay nhập và xuất cảnh được kiểm dịch từ 2016-2024 là 5.198 lượt nhập/xuất cảnh. Thực hiện việc kiểm dịch y tế cho tro cốt, hài cốt 297 lượt vận chuyển qua đường hàng không quốc tế và nội địa theo yêu cầu của người dân, khách hàng.

Bên cạnh đó, công tác giám sát phòng chống dịch chủ động tại Cửa khẩu Liên Khương cũng được duy trì, hoạt động giám sát chuột, véc tơ truyền bệnh, công tác phun hóa chất chủ động phòng, chống dịch, duy trì công tác phối hợp giám sát chất lượng nước, vệ sinh an toàn thực phẩm, vệ sinh môi trường tại cửa khẩu.

Ngoài ra, công tác phối hợp các đơn vị quản lý nhà nước, các doanh nghiệp hàng không luôn được quan tâm, ký kết các quy chế phối hợp, chia sẻ thông tin kịp thời, phối hợp và luôn chủ động trong mọi tình huống…

Công tác chuyên môn nghiệp vụ của viên chức làm kiểm dịch cũng được duy trì thường xuyên, cập nhật và hoàn thiện các quy định về chuyên môn, định mức kỹ thuật hoạt động kiểm dịch y tế, phần mềm báo cáo của hệ thống kiểm dịch quốc gia, phối hợp các Bệnh viện chỉ định tiếp nhận hành khách nghi ngờ mắc bệnh truyền nhiễm nguy hiểm...nhằm hạn chế nguy cơ dịch bệnh xâm nhập và cửa khẩu Liên Khương./-

Thùy Trang - Ninh Xuyến (CDC Lâm Đồng)